Lessen uit Denemarken
In de jaren 2007-2010 ben ik meerdere malen voor onderzoek in Denemarken geweest. In vervolg op mijn boek over het provinciaal bestuur in Nederland heb ik mij verdiept in de ontwikkelingen in het Deense binnenlands bestuur. Daarbij heb ik voortgeborduurd op onderzoek van Annemieke van Dam, die in september 2007 mooi onderzoeksmateriaal verzameld heeft in het kader van haar MPA-opleiding aan de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur. Zij schreef er een onderzoeksverslag over: Could the Little Mermaid Survive in Dutch Waters.pdf
Publicaties (van recent naar minder recent)
In 2023 deed ik opnieuw uitgebreid onderzoek in Denemarken, nu in opdracht van de Vlaamse overheid. Met collega-onderzoekers van de Radboud Universiteit keken we naar de decentralisatie van arbeidsmarktbeleid in Nederland, Noorwegen en Denemarken. Doel was lessen te vinden voor de Vlaamse regering, die bezig is met de voorbereiding van de decentralisatie van arbeidstoeleiding naar de gemeenten. Het rapport is hier te vinden.
De bestuurlijke hervormingen in Denemarken in de jaren tussen 2004 en 2007 zijn prachtig materiaal voor bestuurskundigen en voor al diegenen die geïnteresseerd zijn in complexe besluitvormingsprocessen. Waarom lukte het in Denemarken om in relatief korte tijd zulke stevige hervormingen door te voeren?
In 2014 schreef ik daarover een artikel voor het Decentralisaties-dossier van het tijdschrift Beleid & Maatschappij begin 2014: Decentralisaties in het lokaal bestuur-Bestuurlijke lessen uit Denemarken-B&M-2014.pdf
In 2013 leverde ik een bijdrage over de Deense lessen aan een door het ministerie van BZK georganiseerde kenniskamer over bestuurlijke herinrichting: BZK-Kenniskamer-Bestuurlijke lessen uit Denemarken-april 2013.pdf
Ik schreef een hoofdstuk in een internationale wetenschappelijke bundel, over publieke innovatie:
K. Peters (2012). A Window of Opportunity: Institutional Reform in Denmark, in: S. Cels, J. de Jong en F. Nauta, Agents of Change. Strategy and tactics for Social Innovation, Brookings Institution Press and Ash Institute for Democratic Governance and Innovation.
In een prachtig door NAi Uitgevers vormgegeven bundel over regionaal bestuur verscheen ook een hoofdstuk van mijn hand waarin gebruik wordt gemaakt van de Deense lessen:
K. Peters (2011). Prikkels voor bestuurlijke dynamiek: Lessen uit Denemarken, in: Stedelijke regios. Over informele planning op een regionale schaal, Rotterdam: NAi Uitgevers: Prikkels voor bestuurlijke dynamiek-NAi 2011.pdf
In PM Public Mission schreef ik in 2010 een artikel over de vraag of het verstandig is om het bestuurlijk stelsel te hervormen als middel om te bezuinigen:
Achtergrondinformatie bestuurlijke hervorming
Per 1 januari 2007 is in Denemarken een ingrijpende bestuurlijke hervorming doorgevoerd, waarbij de 14 Amter (te vergelijken met onze provincies) werden opgeheven. Er kwamen 5 grote regio"s voor in de plaats, maar met minder taken, en zonder eigen belastinggebied. Tegelijkertijd werden de gemeenten fors opgeschaald (minimaal 20.000 inwoners, gemiddeld bijna 50.000 inwoners).
Het proces en de aanpak waren bijzonder interessant: de Deense regering overviel de gemeenten met het plan en gaf alle gemeenten een half jaar de tijd om door fusies met buurgemeenten dit minimum aantal inwoners te halen. Stok achter de deur was een verplichte herindeling. Het plan werkte geweldig: bijna alle gemeenten voldeden aan de eis.
De Deense overheid heeft een aantal van de belangrijkste documenten over de hervormingen in het engels vertaald:
1. het rapport van de adviescommissie die de hervormingen voorbereidde:
Advies-CommissionAdmStructure-Jan2004.pdf
2. de politieke overeenkomst die daarover is gesloten in juni 2004:
AgreementonaStructuralReform-June2004.pdf
3. een beschrijving van proces en uitkomsten van de hervormingen:
4. en een stuk van KL, de Deense VNG, over organisatie en financiën van het lokaal bestuur:
Democratie en participatie
In de besluitvorming over de hervorming van het Deense bestuursstelsel in de jaren 2002-2004 was de staat van de lokale democratie een hot issue. Zou het opschalen van gemeenten negatieve gevolgen hebben voor de betrokkenheid van burgers bij de lokale politiek?
In de commissie die de regering adviseerde over de hervorming werd in belangrijke mate geleund op een publicatie van een onderzoeksgroep van de Syddansk Universitet (Universiteit van Zuid-Denemarken), die concludeerde dat grote gemeenten niet minder democratisch zijn dan kleine gemeenten. Voor wie Deens kan lezen: Kjaer, Ulrik & Poul Erik Mouritzen (2003) Kommunestorrelse og lokaldemokrati, Syddansk Universitetsforlag.
Bij de voorbereidingen op de gemeentelijke herindeling in 2005 en 2006 is veel aandacht besteed aan democratie en burgerparticipatie. Er verschenen handleidingen, van de rijksoverheid en KL (de Deense VNG) hoe de nieuw gevormde gemeenten burgers bij het bestuur konden betrekken, en er was sprake van een verplichte burgerparticipatiefunctionaris in elke gemeente. Maar wat is er van terechtgekomen?
Het antwoord op die vraag is nog niet echt duidelijk. Wél verschijnt er medio 2009 een boek van de politicoloog Kasper Moller Hansen, die heeft onderzocht welke strategieën de Deense gemeenten en regio's hebben ontwikkeld om burgerparticipatie te bevorderen. Het boek is wederom in het Deens: Borgerinddragelse – et komparativt studie af borgerinddragelsen i regioner og kommuner, Odense: Syddansk Universitetsforlag.
Uit een interview met de auteur en een recent werkbezoek aan twee grote geherindeelde Deense gemeenten kan de voorzichtige conclusie worden getrokken dat het nog niet zo'n vaart loopt met de ontwikkeling van nieuwe vormen van burgerparticipatie in het Deense lokaal bestuur. Er zijn enkele gemeenten die voorop lopen, maar de overgrote meerderheid is vooral druk geweest met andere aspecten van de herindelingsoperatie.
Zie: Denen worstelen ook met burgerparticipatie-feb10.pdf